De grenzen van stakingsrecht: Wanneer is staken toegestaan?

De afgelopen weken hebben we in Nederland te maken gehad met een golf van stakingen. NS-personeel legde meermaals het treinverkeer in grote delen van het land stil, wat leidde tot flinke verstoringen voor reizigers. Tegelijkertijd werd een geplande 24-uurs staking van KLM-grondpersoneel door de rechter tegengehouden, omdat deze als disproportioneel werd beschouwd en aanzienlijke veiligheidsrisico's met zich mee zou brengen. Deze gebeurtenissen roepen belangrijke vragen op over wanneer staken wel en niet is toegestaan. Reden genoeg om de regels rondom staking nog eens naar boven te halen. Hieronder wordt ingegaan op de juridische kaders van het stakingsrecht en verkennen we de voorwaarden waaronder werknemers hun recht om te staken kunnen uitoefenen.

Het stakingsrecht

Het stakingsrecht is vastgelegd in artikel 6 van het Europees Sociaal Handvest (ESH). De Hoge Raad heeft bepaald dat dit artikel rechtstreekse werking heeft in Nederland.

Artikel 6 ESH geeft werknemers of vakbonden die werknemers vertegenwoordigen het recht om collectieve acties te voeren bij belangengeschillen over collectieve afspraken, zoals de cao’s. Dit betekent dat wanneer er onenigheid is over bijvoorbeeld loonsverhogingen of arbeidsomstandigheden, werknemers het recht hebben om actie te voeren. Zo voerden de medewerkers van NS actie om een grote loonsverhoging te realiseren.

Het begrip collectieve actie is ruimer dan het begrip staking en kan ook andere actievormen omvatten. Of sprake is van een collectieve actie in de zin van genoemde ESH-bepaling en of de actie dus ook wordt beschermd door de ESH-bepaling, wordt vooral bepaald door het antwoord op de vraag of de actie redelijkerwijs kan bijdragen tot de doeltreffende uitoefening van het recht op collectief onderhandelen.

Beperking van het stakingsrecht

Het stakingsrecht is een sociaal grondrecht en kan daarom slechts in uitzonderlijke situaties worden beperkt. Een beperking van het stakingsrecht kan door de rechter alleen worden opgelegd wanneer dit maatschappelijk gezien dringend noodzakelijk is.

Om te bepalen of dat zo is, moet de rechter alle omstandigheden meewegen. Omstandigheden die kunnen meewegen zijn:

• de aard en de duur van de actie;
• de verhouding tussen de actie en het daarmee nagestreefde doel;
• de door de actie veroorzaakte schade aan de belangen van de werkgever of derden;
• de aard van die belangen en die schade.

In het geval van het KLM-grondpersoneel achtte de rechter het bijvoorbeeld van belang dat de staking net na de NAVO-top zou plaatsvinden, waardoor de Koninklijke Marchaussee zich als gevolg van de top niet voldoende kon voorbereiden op de gevolgen van de acties. Dit zou onaanvaardbare veiligheidsrisico’s met zich meebrengen. Ook was sprake van een bijzonder druk weekend, waarin veel passagiers zouden gaan vliegen en er te weinig ruimte was om de gevolgen van de staking daarna binnen redelijke termijn goed op te vangen.

Vroeger was van doorslaggevend belang of de zogenoemde 'spelregels', zijnde het inzetten van de staking als laatste middel (omdat partijen al uit onderhandeld zijn) en het tijdig aanzeggen van de staking, waren gevolgd. Sinds 2014 zijn de spelregels echter niet meer van doorslaggevend belang, maar slechts aanvullende omstandigheden waarmee rekening moet worden gehouden in de afweging van de rechter.

Kortom, een staking is een sociaal grondrecht en zal daardoor niet snel door de rechter verboden worden. Een staking kan enkel worden tegengegaan indien dit maatschappelijk dringend noodzakelijk is. Of dat zo is, moet worden bepaald aan de hand van alle omstandigheden van het geval en zal dus per situatie tot een ander oordeel leiden.

Meer informatie of vragen?

Wilt u meer informatie over dit onderwerp? Neemt u dan gerust contact op met Britta Kuppens via britta.kuppens@pellicaan.nl, telefonisch via 088 627 22 87 of met een van onze andere arbeidsrechtspecialisten.