Aannemer sneller aansprakelijk voor bouwschade ondanks zorgvuldige uitvoering bouwplan en voorzorgsmaatregelen

Begin 2024 heeft de Hoge Raad een arrest gewezen over een geschil tussen een aannemer en de eigenaar van een naastgelegen pand waaraan schade is ontstaan door de bouwwerkzaamheden van de aannemer bij diens buurman. Ondanks dat het hof tot de conclusie kwam dat de aannemer zorgvuldig had gebouwd en dat hij alle noodzakelijke maatregelen had getroffen om schade te voorkomen, oordeelt de Hoge Raad dat de aannemer toch aansprakelijk kan zijn voor deze schade. Wat voor impact heeft dit op het aannemen van werk door een aannemer en wat voor afspraken moet je als aannemer maken met je opdrachtgever en verzekeraar?

Uitspraken rechtbank en gerechtshof

De eigenaar van het pand heeft de aannemer in dit geschil aansprakelijk gesteld op grond van onrechtmatige daad. Het draait daarbij om de onrechtmatigheid van de gedraging. Een gedraging is onrechtmatig als sprake is van:

• een inbreuk op een recht;
• een doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht; of
• een doen of nalaten in strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt (zorgvuldigheidsnorm).

De eigenaar van het pand stelt dat de aannemer onrechtmatig heeft gehandeld, omdat er schade is ontstaan. Zowel de rechtbank als het hof wijzen de vorderingen van de eigenaar van het pand af. Het hof stelt voorop dat een gedraging niet meteen onrechtmatig is door het feit dat zaaksbeschadiging zich voordoet en een (voorzienbaar) gevolg is van die gedraging (ECLI:NL:GHSHE:2022:525, r.o. 2.6.1). Met andere woorden, dat schade is ontstaan, betekent niet dat er sprake is van onrechtmatigheid. Dit beschrijft de advocaat-generaal ook in zijn conclusie; niet elke kans op nadeel voor anderen moet tegen elke prijs worden voorkomen (ECLI:NL:PHR:2023:378, r.o. 3.8).

Schending zorgvuldigheidsnorm

De eigenaar van het pand moet ook bewijzen dat sprake is van een schending van een zorgvuldigheidsnorm om tot aansprakelijkheid van de aannemer te komen. Een normschending is een gedraging die kan worden gekwalificeerd als in strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt. Voorbeelden van een normschending zijn bijvoorbeeld dat een aannemer de werkzaamheden niet zorgvuldig heeft voorbereid of dat een aannemer geen schadebeperkende maatregelen heeft genomen terwijl dat wel nodig was.

Het oordeel van het hof is dan ook dat de aannemer zorgvuldig heeft gebouwd en alle noodzakelijke maatregelen heeft genomen om de schade te beperken. Om die reden is de aannemer volgens het hof niet aansprakelijk voor de schade. De Hoge Raad ziet dit echter anders.

Aannemer toch aansprakelijk volgens Hoge Raad

De Hoge Raad bevestigt dat van een inbreuk op een recht niet al sprake is op grond van de enkele omstandigheid dat een gedraging letsel of zaaksbeschadiging als voorzienbaar gevolg heeft. In een dergelijk geval is de gedraging alleen onrechtmatig als een zorgvuldigheidsnorm is geschonden. Dit is in lijn met de uitspraak van het hof. Maar dan neemt de Hoge Raad een andere afslag.

Vooraf bleek er een aanmerkelijk risico (op schade) te kleven aan de werkzaamheden, zelfs na het nemen van de juiste schadebeperkende voorzorgsmaatregelen en een zorgvuldige uitvoering van de werkzaamheden. Als dat risico zich vervolgens verwezenlijkt, dan kan het zijn dat de aannemer toch onrechtmatig heeft gehandeld en de schade van de eigenaar van het pand moet vergoeden. De Hoge Raad benoemt daarbij een aantal gezichtspunten:

• de werkzaamheden worden in het belang van (de opdrachtgever van) de aannemer uitgevoerd en deze werkzaamheden leveren geen voordeel op voor de partij die schade heeft geleden;
• de schade van de partij die schade lijdt behoort niet zonder meer tot hetgeen door deze partij in het maatschappelijk verkeer moet worden geduld bij bouwwerkzaamheden van een ander; en
• het ligt op de weg van de aannemer om zich tegen aansprakelijkheid voor het toebrengen van schade aan derden te verzekeren (ECLI:NL:HR:2024:17), r.o. 3.2.2).

Een van de cassatieadvocaten vatte de uitspraak van de Hoge Raad als volgt samen: “Zorgvuldig handelen dient dus om schade te voorkomen, niet om aan aansprakelijkheid te ontkomen.”

Dit is een duidelijk andere benadering dan voorheen werd gebruikt, omdat het ontstaan van schade ervoor kan zorgen dat de aannemer aansprakelijk is, ook als de werkzaamheden goed zijn uitgevoerd en zorgvuldig zijn voorbereid door de nodige schadebeperkende maatregelen te nemen.

Onduidelijkheden uit het arrest

Het arrest van de Hoge Raad laat wel enkele vragen open:

• Wat is een ‘aanmerkelijk risico’ op schade waardoor goede uitvoering van de werkzaamheden en goede voorbereiding daarvan toch kan leiden tot schade?
• Speelt de mate waarin de zorgvuldigheidsnorm wordt overtreden of de hoogte van de schade een rol bij het vaststellen van het aanmerkelijk risico
• Wat is de relevantie van dit arrest als er geen sprake is van een aanmerkelijk risico op schade?

Tips voor aannemers

Wij raden aannemers aan om rekening te houden met het hiervoor besproken arrest en vooral met de volgende punten:

1. Zorg er voor dat je voordat de werkzaamheden beginnen goed vaststelt of er sprake is van een ‘aanmerkelijk risico’ op schade aan andere panden, ook als de werkzaamheden goed worden uitgevoerd en wanneer voldoende voorzorgsmaatregelen zijn getroffen. Dit kan bijvoorbeeld spelen als het gaat om oude panden in de nabije omgeving, ingewikkelde werkzaamheden of beperkte ruimte om de werkzaamheden uit te voeren.
   
   
2. Maak voorafgaand aan dergelijke werkzaamheden goede afspraken met de opdrachtgever. Denk bijvoorbeeld na over vragen als:
   
   i) wie is aansprakelijk als er schade ontstaat;
   ii) wie bepaalt of de werkzaamheden in geval van schade worden doorgezet; en
   iii) wat te doen als de instructie van de opdrachtgever afwijkt van de instructie van bijvoorbeeld de verzekeraar?
   
   
3. Zorg dat je de juiste verzekeringen hebt afgesloten en dat je weet wat je op basis van de voorwaarden van die verzekering in verschillende gevallen moet doen. Moeten de werkzaamheden bijvoorbeeld direct worden stilgelegd of is contact opnemen met de verzekeraar voldoende?

Heeft u vragen?

Voor vragen hierover en over andere ondernemingsrechtelijke kwesties, kunt u altijd contact opnemen met David Visscher of met een van de andere ondernemingsrechtspecialisten van Pellicaan Advocaten.